Autor: Radca Prawny Anna Baranowska
W dniu 22 czerwca 2022 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok o sygn. SK 3/20, który w istotny sposób zmienia dotychczasową praktykę orzekania w sprawach dotyczących ukarania rodziców za nieodbyte kontakty z dzieckiem. Wyrok ten wywołał szeroką debatę na temat granic odpowiedzialności karnej i ochrony praw dziecka w kontekście prawa rodzinnego.
Tło sprawy:
Sprawa, która doprowadziła do wyroku, dotyczyła pytania, czy art. 59816 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, który przewiduje zapłatę sumy pieniężnej za nieprzestrzeganie ustalonych przez sąd kontaktów z dzieckiem, jest zgodny z Konstytucją. Zasadniczo chodziło o to, czy kara ta może być stosowana w sytuacjach, gdy rodzic nie realizuje ustalonych spotkań z dzieckiem z powodów, które są poza jego kontrolą (np. sytuacje losowe, niemożność kontaktu z powodu choroby itp.).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego:
Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepisy przewidujące karę grzywny za nierealizowanie kontaktów z dzieckiem w formie, jaką znamy dotychczas, są niezgodne z Konstytucją, w szczególności z zasadą proporcjonalności kary do winy. Trybunał podkreślił, że rodzice mają obowiązek dbać o utrzymywanie kontaktu z dzieckiem, jednak stosowanie grzywny w przypadkach, w których brak realizacji kontaktów jest wynikiem okoliczności niezależnych od woli rodzica (np. sytuacje losowe, zdrowotne lub logistyczne trudności), może naruszać zasadę sprawiedliwości proceduralnej oraz godności człowieka.
Kluczowe tezy wyroku:
- Proporcjonalność kary: Trybunał zaznaczył, że kary za nieodbyte kontakty muszą być proporcjonalne do wagi naruszenia. Oznacza to, że sąd powinien brać pod uwagę okoliczności, w jakich nie doszło do realizacji kontaktów – czy były one wynikiem celowego działania lub zaniedbania rodzica, czy też były to trudności, które nie zależały od jego woli.
- Kara grzywny a inne środki: Trybunał zwrócił uwagę, że zamiast kary grzywny, mogą istnieć inne, mniej drastyczne środki prawne, które mogą skuteczniej motywować rodziców do przestrzegania ustaleń sądu. Sądy powinny również brać pod uwagę możliwości i potrzeby dziecka, aby nie nakładać nadmiernych obciążeń na rodziców.
- Prawa dziecka: Wyrok podkreśla, że w sprawach o kontakty z dzieckiem kluczowym celem powinno być zapewnienie jak najlepszych warunków dla dziecka, a nie jedynie kara dla rodzica. W związku z tym sąd, orzekając w takich sprawach, musi uwzględniać nie tylko interes dziecka, ale także okoliczności i możliwości rodziców.
Po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, sprawy dotyczące nieodbytych kontaktów z dzieckiem będą musiały być rozpatrywane z większą uwagą na okoliczności indywidualne. Sądy będą musiały dokładniej badać przyczyny, dla których kontakt z dzieckiem nie doszedł do skutku. Grzywna jako kara nie będzie już automatycznym rozwiązaniem. Zamiast tego, rozważane będą inne formy egzekwowania wykonania postanowień sądowych, takie jak mediacje, nadzór kuratorski czy nawet w skrajnych przypadkach zmiana opieki nad dzieckiem.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 czerwca 2022 r. stanowi ważny krok w kierunku bardziej sprawiedliwego traktowania rodziców w sprawach o kontakty z dziećmi. Zmiana ta ma na celu wyważenie odpowiedzialności rodziców z dbałością o dobro dziecka, a także wprowadzenie większej elastyczności w stosowaniu sankcji, które powinny być dostosowane do okoliczności konkretnej sprawy.
Rodzice powinni pamiętać, że przestrzeganie ustaleń sądowych w kwestii kontaktów z dzieckiem jest niezwykle istotne dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego dziecka, ale sądy muszą zachować ostrożność przy stosowaniu kar i wziąć pod uwagę okoliczności, które mogą wpłynąć na realizację tych kontaktów.
To zaktualizowane podejście do egzekwowania kontaktów z dzieckiem będzie miało istotne znaczenie dla praktyki sądowej w Polsce, szczególnie w kontekście coraz większej świadomości społecznej na temat równości, sprawiedliwości i praw dziecka.
Portal Sejmu RP:https://eli.gov.pl
Strona Ministerstwa Sprawiedliwości: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc
